Αγροδιατροφικό σύστημα, πανδημίες και βιωσιμότητα

Το αγροδιατροφικό σύστημα, η σύνδεση με την εμφάνιση πανδημιών και η διακινδύνευση της βιωσιμότητας του πλανήτη και των κατοίκων του
H πανδημία Covid-19 δεν αποκάλυψε μόνο την περιορισμένη ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας όλων των χωρών, αλλά ανέδειξε και τα συσσωρευμένα προβλήματα του σύγχρονου βιομηχανικού αγροδιατροφικού συστήματος του πλανήτη. Υπάρχουν πια επιστημονικά δεδομένα που συνδέουν την εμφάνιση νέων λοιμωδών ιογενών νοσημάτων με τον σύγχρονο τρόπο ζωής και συγκεκριμένα με τη μαζική εκτροφή ζώων και πουλερικών υπό αμφίβολες υγειονομικά συνθήκες, με την αποψίλωση δασών, που καταστρέφει λεπτές ισορροπίες θηρευτών – θηραμάτων και με τη στενή επαφή ανθρώπινων οικισμών, οικόσιτων ζώων και άγριων ειδών, που είναι δυνητικοί φορείς νόσων.

• Η βιώσιμη γεωργία εξασφαλίζει την προστασία της φύσης, της βιοποικιλότητας και της υγείας

Ενώ όμως η γεωργία και η κτηνοτροφία θα έπρεπε να εγγυώνται επαρκή, οικονομικά προσιτή, ασφαλή, θρεπτική και υγιεινή τροφή για όλες και όλους (ιδιαίτερα μάλιστα σε περιπτώσεις υγειονομικών κρίσεων), σήμερα βλέπουμε με τον πιο άμεσο και σκληρό τρόπο ότι το αγροδιατροφικό σύστημα δεν μπορεί να εγγυηθεί τη διατροφική μας ασφάλεια. Ταυτόχρονα οι τιμές και η διαθεσιμότητα πολλών αγροτικών προϊόντων εξαρτώνται από χρηματιστηριακά σκαμπανεβάσματα, ενώ η τοπική παραγωγή υπονομεύεται, καθώς τα περισσότερα προϊόντα που καταναλώνουμε έχουν παραχθεί χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Η τροφή έχει πάψει να είναι δικαίωμα για όλους και έχει μετατραπεί σε εμπόρευμα. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η βιώσιμη γεωργία, δηλαδή αυτή που ενσωματώνει την κτηνοτροφία και θεωρεί τα ζώα του αγροκτήματος ουσιαστικά στοιχεία των συστημάτων αγροτικής παραγωγής, είναι αυτή που εξασφαλίζει προστασία της φύσης, της βιοποικιλότητας και της υγείας.
Με δεδομένα τα παραπάνω, κατανοούμε ότι θα έπρεπε ήδη να υποστηρίζονται εκείνοι οι παραγωγοί που επιλέγουν να καλλιεργούν τροφή με βιώσιμες μεθόδους. Η πανδημία Covid-19 και η επιστημονική πρόβλεψη ότι αυτή αποτελεί τον προπομπό άλλων επερχόμενων πανδημικών κρίσεων, θα έπρεπε να βρει τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο πρόθυμες έως και έτοιμες να υλοποιήσουν μέτρα στήριξης της ανακατεύθυνσης της γεωργίας και κτηνοτροφίας στο μοναδικό μοντέλο που μπορεί να εγγυηθεί υγεία και ανθεκτικότητα: τη βιώσιμη, ανθεκτική και δίκαιη γεωργία με επίκεντρο τον άνθρωπο και τη βιοποικιλότητα. Αυτό θα σήμαινε ότι επενδύουμε και προετοιμάζουμε την ανθρωπότητα για την επόμενη πανδημία.
• Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο»
Αξίζει λοιπόν εδώ να αναφερθεί ότι η Ε.Ε. έχει ήδη αναλάβει σχετική πρωτοβουλία και με το Πρόγραμμα «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (Farm2Fork), που έχει ως στόχο να κάνει τα συστήματα τροφίμων πιο δίκαια, υγιή και φιλικά προς το περιβάλλον, επιδιώκει να μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε, παράγουμε και διανέμουμε τρόφιμα. Η στρατηγική αυτή, που συνδέεται άρρηκτα με την ευρωπαϊκή στρατηγική για τη βιοποικιλότητα, αποτελεί βασικό πυλώνα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Το πρόγραμμα έχει οφέλη τόσο για τους παραγωγούς όσο και για τους Ευρωπαίους καταναλωτές και βέβαια για την οικονομία και τη δημόσια υγεία. Προτεραιότητα του προγράμματος αποτελεί η αντιμετώπιση –στο βαθμό του δυνατού- του κινδύνου της κλιματικής αλλαγής και η μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης, καθώς είναι αποδεδειγμένο πια ότι η γεωργία και η κτηνοτροφία συντελούν όσο λίγοι κλάδοι στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Είναι ενδεικτικό ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που συνδέονται με την καλλιέργεια γης υπερβαίνουν τις αντίστοιχες εκπομπές όλων των μέσων μεταφοράς (αυτοκίνητα, τρένα, πλοία και αεροπλάνα) αθροιστικά. Στην Ε.Ε. το 10,3% των εκπομπών αποδίδεται στη γεωργία, ενώ το 68% των γεωργικών εκτάσεων χρησιμοποιείται για τη ζωική παραγωγή. Τα μέλη της Ε.Ε. έχουν μειώσει μεν τις εκπομπές αερίων του θερ-μοκηπίου που συνδέονται με τη γεωργία κατά περίπου 20% από το 1990, αλλά σίγουρα υπάρχει μεγάλο περιθώριο περαιτέρω μείωσης.
Επιπλέον το Πρόγραμμα «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» απαντά και στις απαιτήσεις κατανάλωσης τροφής. Στην Ε.Ε. και γενικότερα στις ανεπτυγμένες χώρες είναι αισθητή τα τελευταία χρόνια η στροφή αρκετών καταναλωτών προς τρόφιμα που παράγονται με πιο βιώσιμο τρόπο. Ειδικότερα όμως κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών όλοι οι εμπλεκόμενοι στο αγροδιατροφικό σύστημα συνειδητοποίησαν ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού πρέπει να είναι όσο το δυνατό βραχύτερες. Δηλαδή οι πρώτες ύλες για το φαγητό που φτάνει στο πιάτο μας πρέπει να παράγονται όσο το δυνατόν πιο κοντά στον τόπο όπου ζούμε. Ας σημειωθεί ότι αυτή η πρακτική, εκτός των άλλων, θα έχει σημαντική επίδραση και στη μείωση της ποσότητας των τροφών που καταλήγουν να σαπίζουν στους κάδους απορριμμάτων των καταναλωτών και των λιανεμπόρων.
• Χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης
Στο μεταξύ, σύμφωνα με όσα μέχρι τώρα έχουν δημοσιοποιηθεί για το ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, στον άξονα 1.4 των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων γίνεται αναφορά σε δράσεις οι οποίες προωθούν τη δημιουργία ενός πλαισίου για τη βιώσιμη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος, μέσω της εισαγωγής μεταρρυθμίσεων που προωθούν τη βιώσιμη γεωργία και επιτρέπουν την αποτελεσματική χρήση των φυσικών πόρων, ενώ στον άξονα 4.6 γίνεται αναφορά σε προωθούμενες δράσεις στον τομέα της αγροδιατροφής σχετικά με αποτελεσματικές μεθόδους παραγωγής που αυξάνουν την ποιότητα και την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων. Επιπλέον αναφέρεται ότι προωθούνται δράσεις έρευνας και καινοτομίας, ενισχύεται ο προσανατολισμός στην αγορά καθώς και η ικανότητα διείσδυσης στις διεθνείς αγορές με σκοπό τον οικονομικό μετασχηματισμό του αγροδιατροφικού τομέα. Βασικό στοιχείο των επενδύσεων είναι η εισαγωγή ψηφιακών τεχνολογιών. Καταλαβαίνει κανείς ότι οι γενικές αυτές προτάσεις είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Μένει όμως να παρακολουθήσουμε σε ποιες συγκεκριμένες επιλογές θα δοθεί προτεραιότητα, άρα και χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης.
• Τι και πόσο θα φάμε το Πάσχα;
Πέραν όλων των παραπάνω διαπιστώσεων και με την ευκαιρία των επερχόμενων εορταστικών ημερών και των διατροφικών εθίμων που τις συνοδεύουν, είναι καλή στιγμή να σκεφτεί ο καθένας μας την ποιότητα αλλά κυρίως την ποσότητα των πιάτων που βάζει στο τραπέζι του. Ας αναλογιστούμε ποιοι (αθέατοι ίσως με μια πρώτη ματιά) παράγοντες συντελούν στις διατροφικές μας επιλογές. Γιατί, προκειμένου να συμβεί η μετάβαση που επιδιώκεται θεσμικά, δεν αρκεί να αλλάξουν οι πολιτικές και να γίνουν επενδύσεις σε έρευνα και τεχνολογίες, αλλά πρέπει να αλλάξει και η διατροφική φιλοσοφία όλων μας. Αν ευαγγελιζόμαστε έναν υγιή και βιώσιμο κόσμο, θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που τρεφόμαστε, τον τρόπο που καταναλώνουμε, τον τρόπο που ζούμε.