Ας κάνουμε τη μετανάστευση ανθρώπινη για όλους

Ένας στους επτά κατοίκους του πλανήτη είναι μετανάστης. Ολόκληροι μάλιστα, διεθνείς οργανισμοί ασχολούνται με τους ανθρώπους που εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ), του οποίου η Ελλάδα υπήρξε ιδρυτικό μέλος. Ο ΔΟΜ ορίζει ως μετανάστη κάθε άτομο που κινείται ή έχει μετακινηθεί σε διεθνή σύνορα ή σε ένα κράτος μακριά από τη συνήθη κατοικία του, ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς του ατόμου, του εάν η κίνηση γίνεται με ή χωρίς τη θέλησή του, των αιτιών της κίνησης ή της διάρκειας της διαμονής του.
Τα Ηνωμένα Έθνη, το 1990, υιοθετώντας τη «Διεθνή Συνθήκη για την Προστασία των Δικαιωμάτων όλων των Μεταναστών Εργατών και των μελών των Οικογενειών τους» και σκοπεύοντας στην υπενθύμιση της παγκόσμιας πραγματικότητας των εντεινόμενων μεταναστευτικών ροών στο πλαίσιο του 21ου αιώνα, καθιέρωσαν την 18η Δεκεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Μεταναστών.

Η μετανάστευση αποτελεί παλιό φαινόμενο.
Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών δεν αποτελούν καινούργιο φαινόμενο. Σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία, η μετανάστευση ήταν μια θαρραλέα έκφραση της θέλησης του ατόμου να ξεπεράσει τις αντιξοότητες και να ζήσει μια καλύτερη ζωή. Οι πρώτοι μετανάστες διέσχισαν τη γενέτειρα της γης Αφρική και σταδιακά εξαπλώθηκαν στην Ασία και με την πάροδο των χιλιάδων χρόνων έφτασαν στις υπόλοιπες ηπείρους. Στα προϊστορικά ακόμη χρόνια, οι διάφορες ανθρώπινες φυλές ήταν αναγκασμένες να μεταναστεύουν προσπαθώντας να επιβιώσουν. Στην ιστορική πια εποχή τα πράγματα αρχίζουν να διαφοροποιούνται. Τώρα, μεγάλες ομάδες ανθρώπων μεταφέρονται από τον ένα τόπο στον άλλο, με στόχο την κυριαρχία επί συνανθρώπων και την κατάκτηση καινούριων χωρών. Τέτοιος ήταν ο αποικισμός από τους αρχαίους Έλληνες μεγάλων περιοχών της Μεσογείου. Αργότερα, μεγάλη ήταν η μετανάστευση των Ευρωπαίων προς την Αμερική, Αφρική και Ασία, με την ανακάλυψη αυτών των ηπείρων και του φυσικού πλούτου που διέθεταν. Κατά τον 20ο αιώνα, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και την οικονομική κρίση της Ευρώπης σημαντικός αριθμός κατοίκων μεταναστεύει στις ΗΠΑ που κατακτούν την παγκόσμια ηγεμονία. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η διαρροή φτωχών Ευρωπαίων (Ελλήνων, Τούρκων, Ισπανών κλπ.) συνεχίστηκε προς τη μεγάλη ήπειρο αλλά και προς παγκόσμιες αγορές εργατικής δύναμης, όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Γερμανία στην Ευρώπη, αναζητώντας δουλειά στις εκεί αγορές.
Σύμφωνα με την έκθεση για την Παγκόσμια Μετανάστευση 2021 του ΔΟΜ, που παρουσιάστηκε μόλις, την 1η Δεκεμβρίου 2021, ο αριθμός των μεταναστών σε διεθνές επίπεδο έχει αυξηθεί από 84 εκατομμύρια παγκοσμίως το 1970 σε 281 εκατομμύρια το 2020. Λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, το ποσοστό των μεταναστών έχει αυξηθεί από 2,3% σε 3,6% του παγκόσμιου πληθυσμού. Από αυτούς, 52% ήταν άνδρες και 48% γυναίκες. Το 74% όλων των διεθνών μεταναστών ήταν σε ηλικία εργασίας (20–64 ετών). Τα τελευταία μάλιστα 20 χρόνια έχουν εκτοπιστεί από τις εστίες τους περίπου 60 εκατομμύρια πρόσφυγες, με βασικές αιτίες τον πόλεμο στη Συρία και τον πόλεμο στο Αφγανιστάν.

Η μετανάστευση αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο.
Η μετανάστευση διαφοροποιείται από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή διαμορφώνοντας παράλληλα και τις ιδιαίτερες στάσεις του πληθυσμού απέναντι στους μετανάστες. Στο πλαίσιο των δυτικών κοινωνιών, η μετανάστευση αντιμετωπίστηκε αρχικά ως μια φυσιολογική μετακίνηση του πληθυσμού από ένα τμήμα της χώρας ή του κόσμου σε κάποιο άλλο, προκειμένου τα άτομα να αναζητήσουν καλύτερη τύχη και νέες ευκαιρίες. Αντιμετωπίστηκε δηλαδή, ως μια εκδήλωση της ανθρώπινης φύσης, η οποία αναζητά το νέο, το καινούριο. Χρησιμοποιήθηκε για την εξυπηρέτηση των ευρύτερων οικονομικών, κοινωνικών και ιδεολογικών αναγκών των πρώτων βιομηχανικών κοινωνιών και νομιμοποιήθηκε από τις ανάγκες του οικονομικοκοινωνικού συστήματος, αφού παρείχε τη δυνατότητα για εξεύρεση των αναγκαίων εργατικών χεριών μειώνοντας το κόστος παραγωγής. Όμως, σήμερα, οι τεχνικές ελέγχου και επιτήρησης των δυτικών κοινωνιών εμφανίζουν τη μετανάστευση ως κοινωνικό πρόβλημα, όταν οι μετανάστες δεν είναι απαραίτητοι για την παραγωγική διαδικασία, όταν δηλαδή ο αριθμός τους υπερβεί το όριο το οποίο απαιτείται για την ομαλή λειτουργία και διαιώνιση των σχέσεων παραγωγής. Τότε, στιγματίζονται ως ανεπιθύμητοι και πολλές φορές θεωρούνται απειλή για την εθνική και πολιτιστική ισορροπία καθώς και την ταυτότητα της κοινωνίας. Στις ημέρες μας, οι μετακινήσεις αυτές είναι τόσο συχνές και μεγάλες, ώστε προκαλούν αντιδράσεις στο εσωτερικό των χωρών που σε συνδυασμό με τα ευρύτερα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και ιδεολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες, οδηγούν συχνά στην αύξηση των ρατσιστικών εκδηλώσεων και των φαινόμενων της ξενοφοβίας και του εθνικισμού από τα μέλη των δυτικών ιδιαίτερα, κοινωνιών απέναντι στους αλλοδαπούς γενικά.

Η μετανάστευση από και προς την Ελλάδα τον 20ο και 21ο αιώνα.
Από τους ιστορικούς χρόνους οι πενιχροί πόροι και η πολυτάραχη διαδρομή της Ελλάδας οδήγησαν συχνά τους κατοίκους της στην αναζήτηση μίας καλύτερης μοίρας έξω από τα σύνορα της χώρας. Ωστόσο, τους 2 τελευταίους αιώνες το φαινόμενο πήρε διαστάσεις που ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Μέχρι την προπολεμική περίοδο, οι μετανάστες από την Ελλάδα στρέφονταν κυρίως προς τις υπερπόντιες περιοχές, όπως την Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία, σε αναζήτηση καλύτερων προοπτικών και είχαν ως στόχο τη μόνιμη εγκατάσταση. Αυτή την περίοδο οι μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό αφορούσαν κυρίως την περιοχή της Πελοποννήσου, το δε μέγιστο ετήσιο ύψος της μετανάστευσης, που σημειώθηκε το 1914, έφτασε τα 37.000 άτομα. Έτσι, σε αυτές τις χώρες ζουν και προκόβουν σήμερα εκατομμύρια Έλληνες δεύτερης και τρίτης γενιάς που μεγάλο μέρος τους διατηρεί ανέπαφες τις σχέσεις του με τη Μητέρα Πατρίδα.
Όμως, ας μην ξεχνούμε ότι αυτήν την περίοδο και συγκεκριμένα μετά τα τραγικά γεγονότα του 1922, υπήρξε το τρομερό εσωτερικό προσφυγικό κύμα από τη Μικρά Ασία που διαμόρφωσε το χάρτη της σύγχρονης Ελλάδας.
Αντίθετα, στις δύο πρώτες κρίσιμες μεταπολεμικές δεκαετίες του 50 και του 60, το "κύμα" της εξωτερικής μετανάστευσης συνδέεται κυρίως με την αδυναμία της ελληνικής αγοράς να απορροφήσει την υπερπροσφορά εργασίας και κατευθύνεται κυρίως προς ευρωπαϊκές αλλά και υπερπόντιες χώρες. Τώρα, το ισχυρότερο πλήγμα από τη μετανάστευση δέχτηκε η Μακεδονία, η "ραχοκοκαλιά" της ελληνικής οικονομίας. Υπολογίζεται ότι στη δεκαετία του 1960, το 45-50% των μεταναστών προήλθαν αποκλειστικά από τη Βόρεια Ελλάδα. Το 1965, στο αποκορύφωμα της εξόδου, αναχώρησαν περίπου 117.000 Έλληνες. Έτσι, αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης της μεγάλης ανεργίας από τις ελληνικές μεταπολεμικές κυβερνήσεις εκτόνωσε την εσωτερική κοινωνική πίεση απορροφώντας το πλεονάζον εργατικό δυναμικό και ταυτόχρονα πρόσφερε και πολύτιμο συνάλλαγμα στους πολίτες και τη χώρα.
Την ίδια περίοδο, αναπτύχθηκε και η εσωτερική μετανάστευση στη χώρα από κατοίκους των αγροτικών και νησιωτικών περιοχών προς τα αστικά κέντρα και κυρίως την πρωτεύουσα της χώρας με στόχο την εύρεση εργασίας και απασχόλησης. Είναι τότε που χτίστηκε η Αθήνα και τα δυτικά της προάστια.
Όμως, μακροπρόθεσμα η έξοδος μεταναστών προκάλεσε την έλλειψη ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού, με αποτέλεσμα στη δεκαετία του 1970 η πατρίδα μας για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία της να μετατραπεί από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών. Ιδιαίτερα, από το 1980 και μετά, η Ελλάδα έγινε χώρα εισόδου και διέλευσης μεταναστών ή και προσφύγων, προερχόμενων από χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, της Μ. Ανατολής των διαρκών πολέμων και της Αφρικής της ακραίας φτώχειας. Ωστόσο, η ελληνική κοινή γνώμη, παρά τις προσπάθειες προοδευτικών δυνάμεων και ποικίλων κοινωνικών κινημάτων, δεν είχε ποτέ ουσιαστική πληροφόρηση για αυτή τη μετανάστευση και τις αιτίες της. Γι' αυτό και μερίδα πολιτών αντιμετώπισε την εισροή των μεταναστών και των προσφύγων σαν απειλή για την κοινωνία. Η ακροδεξιά δημαγωγία και κινδυνολογία π.χ., επιχείρησε πάντοτε και συνεχίζει και σήμερα να αποδίδει την αύξηση της ανεργίας στους μετανάστες. Αποτέλεσμα είναι η αύξηση στη χώρα μας των αποκρουστικών φαινομένων της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και του νεοναζισμού. Ξεχνούν φαίνεται, όσοι κινδυνολογούν για τους μετανάστες ότι άλλοτε ήταν τα παιδιά της Ελλάδας που «έπαιρναν των ομματιών τους» αναζητώντας καλύτερη μοίρα στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αυστραλία, στη Ν. Αφρική αλλά και «στις φάμπρικες» της Γερμανίας, στις στοές του Βελγίου και αλλού.
Τέλος, τα τελευταία χρόνια με την επιβολή των μνημονίων έχουμε μια νέα μορφή εξωτερικής μετανάστευσης 400.000 περίπου νεαρών και κυρίως μορφωμένων Ελλήνων που πήραν τον δρόμο προς δεκάδες χώρες της γης, ανοίγοντας ένα ακόμα μεγάλο κεφάλαιο στη μεταναστευτική ιστορία της πατρίδας μας.

Το συνολικό αποτέλεσμα: “Μία ακόμα Ελλάδα” κατοικεί εκτός των ορίων της χώρας μας.

Η διαχείριση της μετανάστευσης, μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις.

Σήμερα, όπως αναφέρει ο ΟΗΕ, η παγκοσμιοποίηση έχει αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των ανθρώπων που έχουν την επιθυμία και την ικανότητα να μετακινηθούν σε άλλα μέρη. Παρά τις διεθνείς συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι μετανάστες, παιδιά, γυναίκες και άνδρες, είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι στους κινδύνους που δημιουργεί η διεθνής οικονομική ύφεση, η κλιματική αλλαγή, ο στιγματισμός, οι διακρίσεις και η κακοποίηση. Οι μεταναστευτικές πολιτικές γίνονται ολοένα και πιο περιοριστικές και σε πληθώρα χωρών τα δικαιώματα των μεταναστών καταπατώνται. Γι' αυτό και η διαχείριση της μετανάστευσης είναι μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις της εποχής μας. Την πρόκληση αυτή καλούμαστε να διαχειριστούμε όλοι μας, τα κράτη και η διεθνής κοινότητα, με προσήλωση στις αρχές του ανθρωπισμού και με συνέπεια στις ανάγκες και τις δυνατότητες της κάθε οικονομίας. Ας προσπαθήσουμε να διαλύσουμε μύθους και ξενοφοβικά στερεότυπα για τους μετανάστες, αναπτύσσοντας σύγχρονες στρατηγικές ίσης μεταχείρισης, λαμβάνοντας όλα τα νομικά μέτρα για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους, ενεργοποιώντας σειρά στοχευμένων πολιτικών για την ένταξή τους στην κοινωνία, με στόχο τη διαμόρφωση μιας διαπολιτισμικής κοινωνίας.
Ας ακούσουμε και ας εφαρμόσουμε τα λόγια του Πάπα Φραγκίσκου από την ομιλία του πριν 20 ημέρες στο ΚΥΤ της Λέσβου: Τα προβλήματα «λύνονται ενώνοντας τις δυνάμεις για να φροντίσουμε τους άλλους σύμφωνα με τις πραγματικές δυνατότητες καθενός και με σεβασμό προς τη νομιμότητα, θέτοντας πάντοτε στην πρώτη θέση την απαραβίαστη αξία της ζωής κάθε ανθρώπου».

Συγγραφή Άρθρου

ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ