Ο δείκτης Media Literacy

Άλλη μία χαμηλή θέση της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό Χάρτη, που δεν μας τιμά σαν χώρα. Πρόκειται για την θέση της Ελλάδας το 2019 στον Δείκτη Media Literacy. Ο δείκτης αυτός του εγγραμματισμού (όπως λέγεται) αναδύθηκε στη δεκαετία του '70 στις Η.Π.Α. και στην Ελλάδα τον συναντάμε με πολλές μεταφράσεις όπως, «επικοινωνιακή εκπαίδευση» ή «επικοινωνιακός αλφαβητισμός», «αλφαβητισμός στα Μέσα επικοινωνίας».

Οι συνήθεις ύποπτοι Φινλανδία (στην 1η θέση με 78 πόντους), Δανία, Ολλανδία, Σουηδία και η Εσθονία βρίσκονται στην κορυφή του Δείκτη Αλφαβητισμού μεταξύ των 35 χωρών.
Αυτές οι χώρες θεωρούνται οι καλύτερα εξοπλισμένες για να αντέχουν στον αντίκτυπο των ψεύτικων ειδήσεων (fake news) λόγω της ποιότητας της εκπαίδευσης, των ελεύθερων μέσων ενημέρωσης και της μεγάλης εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων.

Άλλωστε ο όρος αυτός αναφέρεται στην «ικανότητα πρόσβασης, ανάλυσης, αξιολόγησης και παραγωγής περιεχομένου στα ΜΜΕ με ποικίλες μορφές». Το άτομο το οποίο μπορεί να αποκωδικοποιεί, να αναλύει, να αξιολογεί και να παράγει περιεχόμενο τόσο σε έντυπα όσο και σε ηλεκτρονικά Μέσα θεωρείται μιντιακά εγγράμματο (media literate).

Η πλειοψηφία των βαλκανικών χωρών (Βόρεια Μακεδονία, Τουρκία, Αλβανία, Βουλγαρία, Μαυροβούνιο) έχει το χαμηλότερο δυναμικό μόρφωσης για να αντιμετωπίσει την παραπληροφόρηση και τις επιπτώσεις της, καθώς - όπως μας δείχνει η βαθμολογία τους στον δείκτη του 2019 - έχουν προβλήματα με την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και την εκπαίδευση.
Η Ελλάδα είναι λίγο πιο μπροστά από τις Βαλκανικές χώρες με βαθμολογία 40, λίγο πιο πάνω από τη Ρουμανία.

Αυτά είναι τα ευρήματα από την Πρωτοβουλία European Policies Initiative (EuPI) του Open Society Institute. Ο δείκτης αξιολογεί την αντίσταση του κόσμου στις ψεύτικες ειδήσεις σε 35 ευρωπαϊκές χώρες, χρησιμοποιώντας δείκτες ελευθερίας, εκπαίδευσης και εμπιστοσύνης στα μέσα ενημέρωσης.

Καθώς οι δείκτες αυτοί έχουν διαφορετική σημασία, τους αποδίδεται και διαφορετικό βάρος στο μοντέλο. Οι δείκτες ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης έχουν το μεγαλύτερο βάρος μαζί με τους δείκτες εκπαίδευσης (τη γνωστή μας PISA), ενώ η κατανόηση (πίσω από τις γραμμές) του κειμένου έχει το υψηλότερο μερίδιο μεταξύ τους. Ο δείκτης ηλεκτρονικής συμμετοχής και η εμπιστοσύνη στα άτομα έχουν μικρότερο βάρος σε σχέση με τους άλλους δείκτες.

Η διαφθορά και τα επίπεδα εμπιστοσύνης στην κοινωνία βρέθηκαν να συνδέονται στενά με τα αποτελέσματα του δείκτη παιδείας στα μέσα ενημέρωσης. Η διαφθορά φαίνεται να έχει άμεση σχέση με τα επίπεδα αλφαβητισμού (literacy) στα μέσα ενημέρωσης, καθώς οι χώρες που είναι πολύ μακριά από τη διαφθορά έχουν υψηλό βαθμό γνώσης στα μέσα επικοινωνίας. Η δυσπιστία στους επιστήμονες και τους δημοσιογράφους σχετίζεται με τον εγγγραμματισμό στα μέσα ενημέρωσης (media literacy), καθώς γενικά οι χώρες με υψηλότερα επίπεδα δυσπιστίας έχουν χαμηλότερα ποσοστά γνώσης στα μέσα επικοινωνίας.

Σύμφωνα με τον υπεύθυνο της έκθεσης Marin Lessenski, η προσέγγιση που συνιστάται για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της παραπληροφόρησης, είναι να τις μαθαίνουν οι μαθητές στο σχολείο - από την αποκατάσταση της δημόσιας εμπιστοσύνης και την αντιμετώπιση της διαφθοράς έως την εγγύηση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης - ως την καλύτερη στρατηγική αντιμετώπισης των ψεύτικων ειδήσεων.

Τι θέλουμε να πετύχουμε

Τα παιδιά οφείλουν διαβάζοντας τα μέσα ενημέρωσης να κατανοούν τα μηνύματα που αυτά στέλνουν. Ο κόσμος λαμβάνει σήμερα μια τεράστια ποσότητα πληροφοριών από ένα ευρύ φάσμα πηγών, πολύ πέρα από τα παραδοσιακά μέσα (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες και περιοδικά) ειδήσεων. Υπάρχουν μηνύματα κειμένου, meme, βίντεο, κοινωνικά μέσα, βιντεοπαιχνίδια, διαφήμιση και πολλά άλλα. Αλλά όλα τα μέσα μοιράζονται ένα πράγμα: Κάποιος το δημιούργησε. Και δημιουργήθηκε για έναν λόγο. Η κατανόηση αυτού του λόγου είναι η βάση του εγγραμματισμού στα μέσα ενημέρωσης.

Η ψηφιακή εποχή έχει καταστήσει εύκολο για όλους να δημιουργήσουν μέσα. Δεν ξέρουμε πάντα το ποιός δημιούργησε κάτι, γιατί το έκανε και αν είναι αξιόπιστο. Αυτό κάνει δύσκολη τη μάθηση και τη διδασκαλία του εγγραμματισμού στα μέσα ενημέρωσης. Παρ 'όλα αυτά, ο εγγραμματισμός σε αυτά είναι απαραίτητη δεξιότητα στην ψηφιακή εποχή.

Συγκεκριμένα, βοηθά τα παιδιά:

Να μάθουν να σκέφτονται κριτικά. Καθώς τα παιδιά αξιολογούν τα μέσα, αποφασίζουν αν τα μηνύματα έχουν νόημα, γιατί συμπεριλήφθηκαν ορισμένες πληροφορίες, τι δεν περιλαμβάνουν και ποιές είναι οι βασικές ιδέες. Μαθαίνουν να χρησιμοποιούν παραδείγματα για να υποστηρίξουν τις απόψεις τους. Στη συνέχεια, μπορούν να αποφασίσουν για τις πληροφορίες που βασίζονται στη γνώση που έχουν ήδη.
Να γίνουν έξυπνοι καταναλωτές προϊόντων και πληροφοριών. Ο εγγραμματισμός στα μέσα μαζικής ενημέρωσης βοηθά τα παιδιά να μάθουν πώς να βρουν αν κάτι είναι αξιόπιστο. Τους βοηθά επίσης να προσδιορίσουν την «πειστική πρόθεση» της διαφήμισης και να αντισταθούν στις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι έμποροι για την πώληση προϊόντων.
Να αναγνωρίσουν την άποψη. Κάθε δημιουργός έχει μια προοπτική. Ο προσδιορισμός της άποψης ενός συγγραφέα βοηθά τα παιδιά να εκτιμήσουν τις διαφορετικές προοπτικές. Βοηθά επίσης στην τοποθέτηση πληροφοριών στο πλαίσιο των όσων ήδη γνωρίζουν - ή πιστεύουν ότι ξέρουν.
Να δημιουργήσουν τα ίδια υπεύθυνα μέσα. Αναγνωρίζοντας τη δική τους άποψη, λέγοντας αυτό που θέλουν να πουν, πώς το θέλουν και κατανοώντας ότι τα μηνύματά τους έχουν κάποιο αντίκτυπο, είναι το κλειδί για την αποτελεσματική επικοινωνία με τους άλλους.
Να προσδιορίσουν το ρόλο των μέσων ενημέρωσης στον πολιτισμό μας. Από κουτσομπολιό διασημοτήτων, από εξώφυλλα περιοδικών έως μιμίδια, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας λένε κάτι, διαμορφώνοντας την κατανόησή μας για τον κόσμο ή ακόμη μας αναγκάζουν να ενεργήσουμε ή να σκεφτούμε με ορισμένους τρόπους.
Να κατανοήσουν τον στόχο του συγγραφέα. Τι θέλει ο συγγραφέας να συμπεράνουν από ένα κομμάτι κειμένου; Είναι καθαρά ενημερωτικό, προσπαθεί να αλλάξει τη γνώμη τους ή τους εισάγει σε νέες ιδέες που δεν έχουν ακούσει ποτέ; Όταν τα παιδιά καταλαβαίνουν τι είδους επιρροή έχει κάτι, μπορούν να κάνουν ενημερωμένες επιλογές.
Κατά τη διδασκαλία της παιδικής γνώσης στα μέσα ενημέρωσης, δεν είναι τόσο σημαντικό για τους γονείς να λένε στα παιδιά εάν κάτι είναι "σωστό". Στην πραγματικότητα, αυτή η διαδικασία είναι περισσότερο μια ανταλλαγή ιδεών. Πιθανότατα θα καταλήξουν να μαθαίνουν οι γονείς αρκετά από τα παιδιά τους όσο μαθαίνουν και αυτά από αυτούς.
Ο εγγραμματισμός στα μέσα ενημέρωσης περιλαμβάνει την υποβολή συγκεκριμένων ερωτήσεων στον εαυτό τους. Για παράδειγμα, να μπορούν να μάθουνε μόνοι τους τι είναι ένα συγκεκριμένο κομμάτι μέσων, γιατί δημιουργήθηκε και τι θέλει να σκεφτούν.
Τα μικρά παιδιά μπορούν να συζητήσουν πράγματα για τα οποία είναι εξοικειωμένα, αλλά μπορεί να μην δίνουν μεγάλη προσοχή. Παραδείγματα περιλαμβάνουν διαφημίσεις δημητριακών, περιτυλίγματα τροφίμων και πακέτα παιχνιδιών.
Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να ακούσουν πολυμέσα που τους αρέσει και να αλληλεπιδράσουν. Αυτά περιλαμβάνουν βίντεο YouTube , μιμίδια από το διαδίκτυο και διαφημίσεις για βιντεοπαιχνίδια.